اصالت و صلابت مسجد پامنار سبزوار - وبلاگ وکیل من

به گزارش وبلاگ وکیل من، خبرنگاران/خراسان رضوی یک پژوهشگر و باستان شناس خراسانی گفت: مسجد چنانکه از نامش تعیین است در اصل محل سجده و نماز است، اما اگر به تاریخ بعضی از مسجدها همانند مسجدالنبی، مسجدالاقصی، مسجدالحرام، مسجد جامع اصفهان و مسجد گوهرشاد بنگریم درخواهیم یافت که مسجد از ابتداء شکل گیری علاوه بر جنبه عبادی، کارکرد آموزشی، سیاسی، اجتماعی و هنری هم داشته و از آنجا که محل گردهمایی مسلمانان بوده، از سویی تصمیمات بزرگی در آن اتخاذ می شده است.

رجبعلی لباف خانیکی در گفت وگو با وبلاگ وکیل من با اشاره به گونه های مختلف مساجد اظهار کرد: مسجدها دو گونه بوده اند؛ مساجد معمولی که صندلی برگزاری نمازهای پنجگانه بودند و مساجد جامع یا جمعه که علاوه بر ادای نمازهای عید، مسائل و مسائل مسلمانان هم در آن ها طرح و آنالیز می شده و به علت ازدحام و حضور قاطبه مردم شهر در مسجد، گاه رویدادهای بزرگی مانند اجرای حد مجرمین، پناه آوردن مردم به آن ها در مواقع بروز سوانح طبیعی رخ می داده است. از همین رو مساجد جامع گاه آسیب پذیر هم می شدند.

وی ادامه داد: به اسم مثال در پناه مردم به مساجد در زمان جنگ ها، دشمنان در تعقیب آنان به مسجدها هجوم می بردند و نه تنها مردم را اسیر نموده و به خاک و خون می کشیدند، بلکه مسجد یا پناهگاه آن ها را هم ویران نموده و یا به آتش می کشیدند. همچون غزها که مردم را در مسجد منیعی نیشابور قتل عام نموده و مسجد مطرز را به آتش کشیدند.

این پژوهشگر و باستانشناس خراسانی گفت: به استناد کتاب مجمل التواریخ و القصص، غزان یکباره حشر آوردند و اغلب مردمان از زنان و بچه ها در مسجد منیعی گریختند و غزان تیغ در نهادند و چندان خلق در مسجد کشتند که میان خون ناپیدا شدند. مسجد پامنار یا مسجد جامع سبزوار هم از جمله این نوع مساجد بود که در صحنه پرالتهاب تاریخ سبزوار شاهد رویدادهای مختلف خونینی بوده است.

لباف خانیکی گفت: مسجد کنونی پامنار احتمالا در شروع نیمه دوم قرن نخست هـ.ق به اسم مسجد جامع سبزوار ساخته شد. آن مسجد از جمله مساجد شبستانی و از نوع خراسانی بود که به شیوه رازی همچون مساجد فهرج یزد و جامع اصفهان ساخته شد. در آن گونه مساجد یک فضای ستون دار شبستان مانند در سمت قبله، یک صحن وسیع در سمت شمال شرق و رواق هایی در دو سوی شرق و غرب مسجد را شکل می دادند.

وی با اشاره به مصائبی که بر مسجد جامع سبزوار در کتاب تاریخ بیهق یاد شده، ادامه داد: مسجد جمعه قصبه سبزوار در روزگار حمزه بن آذرک الخارجی خراب گشته و مردم برای نماز جمعه و اعیاد خسروجرد به آنجا می رفتند. بعد از آن واقعه، زنی ریسنده هزینه تجدید بنای مسجد جامع را تقبل کرد و مسجد تجدید بنا شد. امیر احمدبن عبدالله خجستانی دستور داد برای آن منبری از چوب آبنوس بسازند که نام احمد خجستانی به تاریخ 266 بر آن نوشته شده است.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی گفت: گویا مسجد خیلی دوام نیاورده، زیرا نوبتی دیگر امیر ابوالفضل زیاری در تاریخ 370 هـ.ق مسجد را به عمارت تبدیل کرد و در سال 420 هـ.ق خواجه امیرک دبیر مناره ای بر آن ساخت و آن مناره بر اثر زلزله ای در سال 444 هـ.ق فروافتاد. معمار که قصد تجدید بنای مناره را نموده بود، کمی از مناره را مجددا تجددی بنا کرد. یک سال تجدید بنا را متوقف کرد تا تا نشست کند و سپس مناره را کامل کرد. آن مناره که در سال 445 هـ.ق ساخته شد تا به امروز باقی است. آن مناره از نوع مناره های جنبان همچون منارجنبان اصفهان و نمادی از فناوری و بهره گیری از علم فیزیک در هزار سال پیش بوده است.

لباف خانیکی اظهار کرد: در حال حاضر مسجد جامع قدیم سبزوار با وسعت 350 مترمربع که به مسجد پامنار معروف است، در حاشیه خیابان بیهق سبزوار و بر یک شبستان و صحن و ورودی واقع است. منار کهن مسجد یا همان منارجنبان به ارتفاع 23 متر در زاویۀ شمال غربی مسجد قرار گرفته و بر بدنه آن با خط آجری بسم الله الرحمن الرحیم، محمد ، علی، فاطمه، حسن و حسین نوشته شده است.

وی اضافه نمود: مسجد جامع سبزوار در طول حیات خود تغییر و تحولات فراوان یافته که آخرین تغییرات آن کاشیکاری سردر و نمای پایه های ایوان ورودی مسجد ظاهراً مربوط به سال 1372 است. همزمان بر دو طرفه ورودی مسجد هم بخشی از سوره انسان بر روی کاشی نقش بسته است.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی بیان نمود: اگرچه از مسجد جامع اکنون تنها مناره آجری آن برجای مانده ولی اصالت و صلابت آن کافی است که هر ساله تعداد زیادی جهانگرد به خاطر ملاقات و آشنایی با فناوری منارجنبان ها از آن خطه تاریخی و عالم خیز بازدید نموده و با مفاخر معماری ایران از نزدیک آشنا می شوند.