مواجهه جایگاه ایران در شاخص نوآوری با چالش های نهادی و زیرساختی
به گزارش وبلاگ وکیل من، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن (گروه فناوری های نوین) مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به ارزیابی جایگاه ایران در شاخص جهانی نوآوری طی سالهای 2014-2022 پرداخته است.
در خلاصه مدیریتی این گزارش آمده است: ارزیابی محتوایی شرایط ایران در شاخص دنیای نوآوری طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد که جایگاه ایران در این شاخص طی سالهای مذکور ارتقا یافته و به رتبه پنجاه و سوم از میان 132 کشور رسیده است.
براساس ارکان اصلی این شاخص، ایران هرچند به لحاظ سرمایه انسانی، خروجی های خلاقانه و خروجی دانش و فناوری شرایط میانهی دارد، اما از نظر نهادها، پیچیدگی کسب و کار و زیرساختها با بیشترین چالشها برای نوآوری روبرو است.
به طور کلی جایگاه ایران در ارکان فرعی خلق دانش و دارایی های نامشهود نسبت به سایر ارکان فرعی مناسب تر است و در ارکان فرعی تحقیق و توسعه و تأثیر دانش شرایط میانهی دارد. اما جایگاه ایران در ارکان فرعی کارکنان دانشی، پیوندهای نوآوری، جذب دانش و انتشار دانش مناسب نیست.
ساختار شاخص دنیای نوآوری
شاخص دنیای نوآوری با همکاری سازمان دنیای مالکیت فکری (WIPO)، مؤسسه مطالعات اقتصاد دنیای (INSEAD) و از سال 2013 با همکاری دانشگاه کرنل آمریکا آنالیز و میزان گیری می گردد.
این شاخص مشتمل بر 81 متغیر فرعی است که به دو زیرشاخص اصلی، ورودی نوآوری و خروجی نوآوری تقسیم می گردد. شاخص دنیای نوآوری از میانگین ساده زیرشاخص های ورودی و خروجی به دست می آید. ارکان اصلی نیز از میانگین ساده ارکان فرعی به دست می آید.
زیرشاخص ورودی نوآوری شامل پنج رکن اصلی است که عبارتند از: 1. نهادها، 2. سرمایه انسانی و پژوهشی، 3. زیرساخت، 4. پیچیدگی بازار، 5. پیچیدگی کسب و کار، که هریک امتیازی بین صفر تا 100 می تواند بگیرد. زیرشاخص خروجی های نوآوری نیز شامل دو رکن اصلی خروجی های دانش و فناوری و خروجی های خلاقانه است.
نمودار زیرشاخص ها و ارکان شاخص دنیای نوآوری
آنالیز شرایط کشورهای دنیا در شاخص دنیای نوآوری
براساس گزارش شاخص دنیای نوآوری در سال 2022، تعداد 15 کشور برتر دنیا و تغییرات رتبه آنها در شاخص دنیای نوآوری در نمودار نشان داده شده است.
بر اساس آن سوئیس بین سال های 2018 تا 2022 در رتبه اول نهاده شده است. سوئد بین سالهای 2018 تا 2022 جز سه کشور برتر بوده و چین در سال 2019 به جمع 15 کشور برتر وارد شد و در سال 2022 در رده یازدهم و فرانسه در سال 2022 در رتبه دوازدهم نهاده شد.
هند و فیلیپین در سال 2020 در جمع 50 کشور برتر نهاده شدند. کره جنوبی از رتبه دوازدهم در سال 2018 به جمع 6 کشور برتر در سال 2022 وارد شد. در سال 2022 ترکیه با رتبه 37 در جمع 40 کشور برتر نهاده شد و ایران در سال 2022 به رتبه 53 رسید.
نمودار پانزده کشور برتر از نظر شاخص دنیای نوآوری 2022
در گزارش شاخص دنیای نوآوری در سال 2022 کشورهای دنیا به چهار گروه براساس سطح عایدی سرانه به گروه کشورهای با عایدی سرانه بالا (48 کشور)، گروه کشورهای با عایدی سرانه میانه به بالا (36 کشور) و گروه کشورهای با عایدی سرانه میانه پایین (34 کشور) تقسیم شده اند که ویتنام، هند و ایران سه کشور اول گروه کشورهای با عایدی سرانه میانه پایین هستند.
جایگاه ایران در شاخص دنیای نوآوری
براساس شاخص دنیای نوآوری 2022 ایران با امتیاز 32/9 جایگاه پنجاه و سوم را در این شاخص دارد که از میانگین ساده زیرشاخص ورودی نوآوری و زیرشاخص خروجی نوآوری به دست می آید.
روند رتبه و امتیاز ایران در شاخص دنیای نوآوری طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد که رتبه ایران در این شاخص صعودی و در حال ارتقا بوده است، به طوری که از رتبه 120 در سال 2014 به رتبه 53 در سال 2022 رسیده است.
جدول شرایط ایران در شاخص دنیای نوآوری سال 2022
| زیرشاخص | امتیاز | رتبه | ارکان | امتیاز | رتبه | ارکان فرعی | امتیاز | رتبه |
| ورودی نوآوری | 36.5 | 73 | نهادها | 31.1 | 131 | محیط سیاسی | 36.9 | 125 |
| محیط قانونی | 43.1 | 120 | ||||||
| محیط کسب و کار | 13.3 | 129 | ||||||
| سرمایه انسانی و پژوهش | 35.0 | 54 | آموزش | 44.1 | 84 | |||
| آموزش عالی | 46.4 | 21 | ||||||
| تحقیق و توسعه | 14.4 | 47 | ||||||
| زیرساخت | 41.1 | 75 | فناوری اطلاعات و ارتباطات | 65.4 | 86 | |||
| زیرساخت عمومی | 43.3 | 31 | ||||||
| پایداری زیست محیطی | 14.7 | 125 | ||||||
| پیچیدگی بازار | 56.8 | 11 | اعتبار | 27.1 | 65 | |||
| سرمایه گذاری | 96.5 | 1 | ||||||
| تجارت، گوناگون سازی و مقیاس بازار و رقابت | 46.9 | 87 | ||||||
| پیچیدگی کسب و کار | 18.7 | 115 | کارکنان دانشی | 19.2 | 97 | |||
| پیوندهای نوآوری | 18.1 | 107 | ||||||
| جذب دانش | 18.7 | 119 | ||||||
| خروجی نوآوری | 29.2 | 38 | خروجی های دانش و فناوری | 26.7 | 50 | خلق دانش | 42.5 | 20 |
| اثرات دانش | 27.8 | 65 | ||||||
| انتشار دانش | 9.8 | 103 | ||||||
| خروجی خلاقانه | 31.8 | 33 | دارایی نامشهود | 60.2 | 10 | |||
| کالاها و خدمات خلاقانه | 4.0 | 104 | ||||||
| خلاقیت آنلاین | 2.6 | 78 |
جایگاه ایران در زیرشاخص های شاخص دنیای نوآوری
1. زیرشاخص ورودی نوآوری: رتبه ایران در زیرشاخص ورودی نوآوری به نسبت صعودی و در حال ارتقا بوده است، اما امتیاز ایران در این زیرشاخص افزایش قابل توجهی نداشته و طی این سال ها تنها 3.3 امتیاز افزایش داشته که این امر ناشی از فشردگی تعداد کشورها در این محدوده از امتیاز زیرشاخص ورودی نوآوری است.
2. زیرشاخص خروجی نوآوری: امتیاز و رتبه ایران در زیرشاخص خروجی نوآوری صعودی و در حال ارتقا بوده است و از امتیاز 19.0 و رتبه 125 در سال 2014 به امتیاز 29.2 و رتبه 38 در سال 2022 رسیده است.
3. معیار نسبت بازده نوآوری: نسبت بازده نوآوری از تقسیم زیرشاخص خروجی نوآوری به زیرشاخص ورودی نوآوری به دست می آید. این نسبت درواقع نشان می دهد که یک کشور چقدر در تبدیل منابع ورودی نوآوری به محصولات خروجی نوآوری کارایی داشته است.
روند امتیاز ایران در نسبت بازدهی نوآوری طی سالهای 2014 الی 2022 نشان می دهد که به طور کلی طی سالهای مذکور امتیاز ایران در نسبت بازدهی نوآوری صعودی بوده و از امتیاز 0.57 در سال 2014 به امتیاز 0.80 در سال 2022 رسیده است. این امر نشان می دهد که ایران به نسبت کارا منابع ورودی نوآوری را به محصولات خروجی نوآوری تبدیل می نماید.
جایگاه ایران در ارکان اصلی شاخص دنیای نوآوری
رکن نهادها: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن اصلی نهادها طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن نهادها بسیار نامناسب است و در سال 2022 رتبه ایران 131 از میان 132 کشور (رتبه یمن 132) بوده است. روند این متغیر نشان می دهد که تا سال 2017 رتبه ایران کمی بهبود داشته و سپس رو به خرابی گذاشته است.
بخش قابل توجهی از این کاهش در امتیاز رکن نهادها ناشی از تغییر در نحوه محاسبه رکن فرعی محیط کسب و کار در سال 2022 است.
رکن سرمایه انسانی و پژوهش: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن اصلی سرمایه انسانی و پژوهش طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن سرمایه انسانی و پژوهش به نسبت مناسب است و در سال 2022 رتبه ایران 54 از میان 132 کشور بوده است. البته این روند در سال های حدود 8 رتبه افت داشته است.
رکن زیرساخت: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن زیرساخت طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن زیرساخت مناسب نیست و در سال 2022 رتبه ایران 75 از میان 132 کشور بوده است. روند این متغیر نشان می دهد که طی این سال ها ایران در رکن زیرساخت افت قابل توجهی داشته و از سال 2019 کمی بهبود یافت.
رکن پیچیدگی بازار: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن پیچیدگی بازار طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن پیچیدگی بازار تا سال 2020 بسیار نامناسب بود (رتبه 108 در سال 2020) اما در سال 2021 با ارتقایی قابل توجه به رتبه 81 و در سال 2022 با جهشی بسیار بلند به رتبه 11 رسید. علت این جهش خارق العاده در این رکن ناشی از افزایش قابل توجه در امتیاز رکن فرعی سرمایه گذاری است، به طوری که در رکن فرعی سرمایه گذاری، ایران به رتبه 1 در دنیا در سال 2022 می رسد.
رکن پیچیدگی کسب و کار: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن پیچیدگی کسب و کار طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن اصلی پیچیدگی کسب و کار بسیار نامناسب است (رتبه 115 در سال 2022). رتبه ایران از 136 در سال 2014 به رتبه 111 در سال 2016 ارتقا داشته و سپس در همان سطح تقریباً ثابت به جای مانده است.
رکن خروجی دانش و فناوری: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن خروجی دانش و فناوری طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن خروجی دانش و فناوری نسبت به رتبه ایران در سایر ارکان تاحدودی مناسب تر است (رتبه 50 در سال 2022). این رتبه روند بهبود قابل توجهی داشته، به طوری که از رتبه 113 در سال 2014 به رتبه 41 در سال 2018 ارتقا یافته است، اما تا سال 2022 با میزانی افت و خیز در رده پنجاهم دنیا نهاده شده است.
رکن خروجی های خلاقانه: روند رتبه و امتیاز ایران در رکن خروجی های خلاقانه طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد به طور کلی رتبه ایران در رکن خروجی دانش و فناوری نسبت به رتبه ایران در سایر ارکان تاحدودی مناسب تر است (رتبه 33 در سال 2022). رتبه ایران در این بخش روند بهبود مستمر و قابل توجهی داشته و از رتبه 128 در سال 2014 به رتبه 33 در سال 2022 ارتقا یافته است.
جایگاه ایران در بعضی ارکان فرعی شاخص دنیای نوآوری
رکن فرعی تحقیق و توسعه:
چهار متغیر رکن فرعی تحقیق و توسعه شامل نسبت تعداد محققان تمام وقت به جمعیت (به ازای میلیون نفر)، نسبت مخارج تحقیق و توسعه به فراوری ناخالص داخلی، میانگین هزینه سه شرکت برتر دنیای در تحقیق و توسعه برحسب میلیون دلار آمریکا و میانگین امتیاز سه دانشگاه برتر براساس رتبه بندی دنیای دانشگاهها است.
روند رتبه و امتیاز ایران در رکن فرعی تحقیق و توسعه از رکن اصلی سرمایه انسانی و پژوهش طی سالهای 2014 تا 2022 نشان می دهد رتبه ایران در این رکن نسبت به سایر ارکان فرعی تاحدودی مناسب تر است (رتبه 47 در سال 2022).
یکی از سنجه های مهم رکن فرعی تحقیق و توسعه، سنجه نسبت محققان تمام وقت به جمعیت است. داده های این سنجه نشان می دهد داده های نرمال نشده، از حدود 1491 نفر (به ازای یک میلیون نفر جمعیت) در سال 2014 به یکباره به 736 نفر در سال 2015 کاهش یافته و تا سال 2019 در همین حدود به جای مانده است و از سال 2020 به حدود سالهای 2014 بازگشت.
براساس آخرین رقم (سال 2022) برای این سنجه در پایگاه داده یونسکو 1659.5 نفر (به ازای یک میلیون نفر جمعیت) است.
یکی دیگر از سنجه های رکن فرعی تحقیق و توسعه، سنجه نسبت مخارج ناخالص تحقیق و توسعه (GERD) به فراوری ناخالص داخلی (GDP) است. این سنجه، هزینه تحقیق و توسعه داخلی را شامل می گردد.
این متغیر در فاصله سالهای 2016 تا 2019 کاهش یافته و از سال 2020 با روند افزایشی همراه شده است. روند این متغیر کاهش قابل توجهی طی سالهای 2016 تا 2019 داشته و براساس داده های نرمال نشده، از حدود 0.7 درصد در سالهای 2014 و 2015 به یکباره به 0.3 درصد در سال 2016 کاهش یافته و تا سال 2019 در همین حد به جای مانده است و از سال 2020 به حدود سالهای 2013 به میزان 0.8 درصد بازگشته است. آخرین رقم سال 2022 برای این سنجه 0.88 درصد از GDP است.
رکن فرعی کارکنان دانشی:
پنج متغیر (سنجه) رکن فرعی کارکنان دانشی شامل نسبت اشتغال دانش بنیان، نسبت شرکت های ارائه دهنده آموزش رسمی، نسبت مخارج تحقیق و توسعه GERD، اجرا شده به وسیله کسب و کارها به فراوری ناخالص داخلی، نسبت مخارج تحقیق و توسعه تأمین مالی شده به وسیله کسب وکارها به کل مخارج ناخالص تحقیق و توسعه و نسبت اشتغال زنان دارای تحصیلات عالی (درصد از کل شاغلان) است.
به طور کلی رتبه ایران در رکن فرعی کارکنان دانشی نسبت به رتبه ایران در سایر ارکان فرعی مناسب نیست (رتبه 97 در سال 2022). رتبه ایران در این رکن طی سالهای 2016 تا 2021 کاهش داشته و از رتبه 104 در سال 2014 به رتبه 131 در سال 2021 کاهش داشته اما در سال 2022 به رتبه 97 ارتقا یافته است.
در میان سنجه های کارکنان دانشی، امتیاز نرمال شده اشتغال دانش بنیان طی سالهای آنالیز شده روند متغیری داشته، هرچند از سال 2019 تا به امروز با افت روبرو شده است. نسبت اشتغال دانش بنیان کشور به کل شاغلین، طی سالهای 2014 تا 2022 رو به افزایش بوده و از 15 درصد در سال 2013 به 19.7 درصد در سال 2022 رسیده است.
رکن فرعی پیوندهای نوآوری
رکن فرعی پیوندهای نوآوری در زیرمجموعه رکن اصلی پیچیدگی کسب وکار نهاده شده است و سنجه هایی از جمله همکاری تحقیقاتی دانشگاه و صنعت، توسعه خوشه ها، مخارج تحقیق و توسعه تأمین مالی شده از خارج، قراردادهای سرمایه گذاری مشترک و نسبت پروانه های اختراع ثبت شده به GDP آنالیز می شوند.
آنالیز شرایط ایران در سنجه همکاری تحقیقاتی دانشگاه و صنعت، میزان همکاری کسب وکارها و دانشگاه ها در تحقیق و توسعه نشان می دهد این سنجه طی سالهای 2014 تا 2022 نزولی بوده و از 38.7 در سال 2014 به 27.7 در سال 2022 کاهش یافته است. روند تغییرات این سنجه نشان می دهد که کشور ما در تحقیق و توسعه مشترک صنعت با دانشگاه ها ضعیف عمل می نماید و هرساله با افت روبرو است.
آنالیز سنجه توسعه خوشه ها نشان می دهد روند نرمال شده این سنجه صعودی ملایم بوده و از 40.7 در سال 2014 به 44.4 در سال 2022 افزایش یافته که به معنای آن است که تغییرات مثبت اندکی در حوزه خوشه های صنعتی اتفاق افتاده است.
آنالیز روند سنجه نسبت مخارج ناخالص تحقیق و توسعه با تأمین مالی خارجی نشان می دهد که در سرمایه گذاری مشترک نوآوری ضعف بسیار زیادی در کشور وجود دارد.
سنجه نسبت پروانه های اختراع ثبت شده به GDP هم نشان می دهد ارقام نرمال شده این سنجه طی سالهای تحت آنالیز شده عمدتاً بین 0.1 تا 0.5 متغیر بوده و تنها در سال 2020 بالاترین رقم 1.1 برای آن گزارش شده که بدان معناست که ضعف در ثبت اختراع بین المللی سبب کاهش پیوندهای نوآوری بین المللی شده و به تبع بر شاخص نوآوری اثر منفی دارد.
رکن فرعی جذب دانش
پنج متغیر (سنجه) رکن فرعی جذب دانش عبارتند از: پرداخت حق مالکیت فکری، واردات فناوری پیشرفته، واردات خدمات فاوا، سرمایه گذاری مستقیم خارجی (خالص ورودی) و استعدادهای پژوهشی در کسب وکارها.
سنجه پرداخت حق مالکیت فکری (کپی رایت) در این رکن، میانگین سه ساله پرداختها بابت استفاده از مالکیت فکری را برحسب درصد از کل تجارت خارجی می سنجد که بر اساس آن امتیاز شرایط پرداخت حق مالکیت فکری در ایران در دنیا در سالهای مورد آنالیز میزان کمی کاهش داشته است و شرایط این سنجه در ایران نسبت به کشورهای رقیب مناسب نیست.
سنجه واردات فناوری پیشرفته برحسب درصدی از کل تجارت محاسبه می گردد. روند سنجه نرمال شده واردات فناوری پیشرفته نشان می دهد که واردات فناوری پیشرفته نسبت به بقیه
کشورها طی سالهای 2014 تا 2022 به طور نوسانی در حال تغییر است.
سنجه واردات خدمات فاوا شامل واردات خدمات مخابراتی، کامپیوتری و اطلاعاتی برحسب درصدی از کل تجارت خارجی محاسبه می گردد که روند سنجه نرمال شده واردات خدمات فاوا نشان می دهد که واردات خدمات فاوا طی سالهای 2014 تا 2022 نوسان محدودی داشته که پایین ترین رقم این سنجه در سال 2020 با رقم 7.9 و بالاترین رقم این سنجه در سال 2015 با رقم 16.2 است. این رقم برای سال 2022 برابر با 8 است.
سنجه سرمایه گذاری مستقیم خارجی، میانگین سه سال اخیر جریان خالص سرمایه گذاری برای کسب سود مدیریتی پایدار (10 درصد یا بیشتر از سرمایه) در شرکتی است که در مالی غیر از اقتصاد سرمایه گذار فعالیت می نماید. این سری داده ها، جریان خالص ورودی (جریان ورودی سرمایه گذاری نو منهای خروج سرمایه) را در اقتصاد نشان می دهد و بر فراوری ناخالص داخلی تقسیم می گردد.
روند سنجه نرمال شده سرمایه گذاری مستقیم خارجی نشان می دهد که جریان ورودی خالص سرمایه گذاری نسبت به بقیه کشورها طی سالهای 2014 تا 2022 به طور نوسانی در حال افزایش است که از 15.8 در سال 2014 به 46.5 در سال 2022 رسیده است.
سنجه استعدادهای پژوهشی در کسب وکارها شامل پژوهشگران در بخش شرکتهای تجاری (به صورت تمام وقت) است و آنالیز آن نشان می دهد که طی سالهای 2016 تا 2022 افزایش مختصری در این سنجه اتفاق افتاده که از 17.8 در سال 2016 به 23.2 در سال 2022 افزایش یافته است.
رکن فرعی خلق دانش
پنج متغیر (سنجه) رکن فرعی خلق دانش عبارتند از: اظهارنامه های ثبت اختراع مقیم، اظهارنامه های ثبت اختراع دنیای، اظهارنامه های مدل کاربردی، انتشار مقالات علمی و فنی و شاخص اچ انتشارات استنادپذیر.
سنجه اظهارنامه های ثبت اختراع مقیم به درخواستی اطلاق می گردد که در یک دفتر ثبت اختراع برای یا به نمایندگی از کشور محل اقامت متقاضی با نام اول ثبت شده است. روند سنجه نرمال شده نشان می دهد که سنجه اظهارنامه های ثبت اختراع نسبت به بقیه کشورها در دو سال اخیر افزایش قابل توجهی داشته و از 53.8 در سال 2020 به 83.2 در سال 2021 و به 78.8 در سال 2022 افزایش یافته است. بهطور کلی شرایط این سنجه در ایران نسبت به کشورهای رقیب ایران مناسب است. (رتبه 10 در سال 2022 در دنیا)
سنجه اظهارنامه های ثبت اختراع دنیای به یک درخواست ثبت اختراع بین المللی اشاره دارد که روند آن نشان می دهد که سنجه اظهارنامه های ثبت اختراع دنیای نسبت به بقیه کشورها طی سالهای 2104 تا 2022 افزایش داشته و از 0.1 در سال 2014 به 6.1 در سال 2022 افزایش یافته است. ایران در این سنجه از رتبه 113 در سال 2014 به رتبه 40 در سال 2022 در بین کشورهای دنیا رسیده است.
سنجه تعداد مقالات منتشر شده در علم و فناوری شامل 182 دسته تحقیقاتی مختلف متعلق به حوزه های تحقیقاتی از جمله مهندسی، شیمی، فیزیک، علوم زیست محیطی، علوم کامپیوتر، ریاضیات، بیوشیمی، زیست شناسی مولکولی، کشاورزی، زیست شناسی سلولی و بسیاری موارد دیگر است. تعداد مقالات از مجموعه ای از مجلات تحت پوشش نمایه استنادی علوم SCIE و نمایه استنادی علوم اجتماعی SSCI استخراج می گردد.
روند سنجه نرمال شده انتشار مقالات علم و فناوری نشان می دهد که سنجه انتشار مقالات علم و فناوری نسبت به بقیه کشورها طی سالهای 2017 تا 2021 افزایش فوق العاده ای داشته و از 29.8 در سال 2017 به 70.8 در سال 2021 رسیده است، اما در سال 2022 با کمی افت به رقم 62.9 رسید. ایران در این سنجه از رتبه 39 در سال 2014 به رتبه 15 در سال 2022 در بین کشورهای دنیا رسیده است.
سنجه شاخص (H) انتشارات قابل استناد، تعداد مقالات منتشر شده هر کشور است که حداقل H استناد دریافت نموده است. روند این سنجه نشان می دهد که سنجه شاخص (H) انتشارات قابل استناد نسبت به بقیه کشورها طی سالهای 2014 تا 2022 افزایش کمی داشته و از 16.9 در سال 2014 به 22.1 در سال 2022 رسیده است. ایران در این سنجه از رتبه 50 در سال 2014 به رتبه 39 در سال 2022 در بین کشورهای دنیا رسیده است.
رکن فرعی تأثیر دانش
پنج متغیر (سنجه) رکن فرعی تأثیر دانش عبارتند از: نرخ رشد بهره وری نیروی کار، نرخ تراکم کسب وکارهای نو، کل هزینه کرد بر نرم افزارهای رایانه ای، گواهینامه های کیفیت ایزو 9001 و محصولات با فناوری پیشرفته.
سنجه رشد بهره وری نیروی کار که برابر با میانگین سه سال اخیر نرخ رشد فراوری ناخالص داخلی واقعی به ازای هر فرد شاغل است. امتیاز سنجه رشد بهره وری نیروی کار ایران از 32.1 در سال 2015 به رقم (100 حداکثر) در سال 2018 افزایش یافته و سپس به رقم 8.7 در سال 2020 کاهش یافته است و سپس صعودی شده و به حدود 52.7 در سال 2022 رسیده است. عواملی مانند تحریم های بین المللی و ارزش افزوده بخش نفت بر این متغیر مؤثر هستند.
سنجه نرخ تراکم کسب وکار نو، ثبت کسب وکارهای نو به ازای هر هزار نفر جمعیت بین 15 تا 64 سال یا به عبارت دیگر تعداد شرکت های تازه ثبت شده به ازای هر 1000 نفر در سن کار است. داده های این سنجه تا سال 2020 وجود ندارد و برای سال 2022 امتیاز این سنجه برای ایران رقم 2.4 ثبت شده که رتبه 90 در میان 132 کشور دنیا است.
سنجه کل هزینه کرد در نرم افزارهای رایانه ای، مجموع هزینه های نرم افزار رایانه ای برحسب درصد از فراوری ناخالص داخلی است. امتیاز ایران در این سنجه از 11.4 در سال 2014 به رقم 30.2 در سال 2022 افزایش یافته است. رتبه ایران در این سنجه از رتبه 66 در سال 2014 به رتبه 30 در سال 2022 در بین کشورهای دنیا رسیده است.
سنجه گواهینامه های کیفیت ایزو 9001 تعداد گواهینامه های صادر شده (به ازای هر میلیارد دلار فراوری ناخالص داخلی واقعی) را نشان می دهد. امتیاز ایران در این سنجه طی سالهای 2014 تا 2022 پایین و در حدودی بین 3.1 و 6.3 نهاده شده است. رتبه ایران در این سنجه از رتبه 89 در سال 2014 به رتبه 94 در سال 2022 در بین کشورهای دنیا رسیده است.
سنجه محصولات با فناوری پیشرفته، درصد محصولات با فناوری بالا و میانه بالا از کل فراوریات کشور را میزان گیری می نماید. امتیاز ایران در این سنجه به نسبت باثبات است، به طوری که از 51.1 در سال 2014 به رقم 50.6 در سال 2022 رسیده است. با وجود این، رتبه ایران در این سنجه از 25 در سال 2014 به رتبه 29 در سال 2022 افت داشته است.
رکن فرعی انتشار دانش
چهار متغیر (سنجه) رکن فرعی انتشار دانش عبارتند از: دریافت های ناشی از مالکیت فکری، صادرات فناوری های پیشرفته، صادرات خدمات فاوا و پیچیدگی فراوری و صادرات.
در سنجه دریافت های ناشی از مالکیت فکری، میانگین سه ساله هزینه های استفاده از مالکیت فکری برحسب درصد از کل تجارت خارجی محاسبه می گردد. امتیاز ایران در این سنجه به نسبت پایین بوده و مناسب نیست.
سنجه صادرات فناوری پیشرفته برحسب درصدی از کل تجارت محاسبه می گردد. امتیاز ایران در این سنجه طی سالهای 2014 تا 2022 در حد پایینی نهاده شده است، به طوری که پایین ترین رقم این سنجه 0.5 در سال 2021 و بالاترین رقم این سنجه 6.8 در سال 2020 است. ایران در این متغیر از میان 132 کشور دنیا، رتبه 111 را در سال 2022 دارد، در سال 2014 رتبه ایران 81 بود.
سنجه صادرات خدمات فاوا شامل صادرات خدمات مخابراتی، کامپیوتری و اطلاعاتی برحسب درصدی از کل تجارت خارجی محاسبه می گردد که امتیاز ایران در این سنجه طی سال های
2014 تا 2022 در حد پایینی نهاده شده است، به طوری که پایین ترین رقم این سنجه 1.1 در سال 2021 و بالاترین رقم این سنجه 6.3 در سال 2020 است. ایران در این متغیر از میان 132 کشور دنیا، رتبه 127 را در سال 2022 دارد در حالی که در سال 2020 رتبه ایران 92 بود.
سنجه پیچیدگی فراوری و صادرات براساس شاخص پیچیدگی مالی است. این شاخص که به وسیله دانشگاه هاروارد تهیه می گردد. امتیاز ایران در این سنجه در سال 2022 برابر با 33.4 است.
آمار سنجه نرمال شده سنجه سابق خالص خروجی سرمایه گذاری مستقیم خارجی ایران از سال 2017 با رقم 29.7 موجود است که در سال 2020 با رقم 41.5 به اوج خود می رسد که افزایش قابل توجه امتیاز ایران در رکن فرعی انتشار دانش در سال 2017 به سبب همین سنجه بوده است.
ایران در سنجه پیچیدگی فراوری و صادرات از میان 132 کشور دنیا، رتبه 78 را در سال 2022 دارد. این در حالی است که رتبه ایران در سنجه سابق خالص خروجی سرمایه گذاری مستقیم خارجی از 101 در سال 2017 به رتبه 60 در سال 2020 رسیده بود.
رکن فرعی دارایی های نامشهود
چهار متغیر (سنجه) رکن فرعی دارایی های نامشهود عبارتند از: اظهارنامه های ثبت علائم تجاری، ارزش برند دنیای، طرح های صنعتی و پدیدآوری مدل های سازمانی و فاوا.
سنجه اظهارنامه های ثبت علائم تجاری، تعداد درخواست های علامت تجاری مقیم صادر شده در یک دفتر ملی یا منطقه ای مشخص به ازای هر میلیارد دلار فراوری ناخالص داخلی واقعی را نشان می دهد. رتبه ایران در سنجه اظهارنامه های ثبت علائم تجاری بسیار مناسب است (رتبه 1 در سال 2022). روند رتبه ایران در این سنجه از 7 در سال 2018 به رتبه یک در سال 2020 ارتقا یافته و تا سال 2022 در همان سطح به جای مانده است.
سنجه ارزش برند دنیای ارزش برند دنیای، مجموع ارزش برندهای دنیای (در 5000 برند برتر) برحسب درصد از فراوری ناخالص داخلی است. رتبه ایران در سنجه ارزش برند دنیای مناسب نیست (رتبه 76 در سال 2022). روند امتیاز نرمال شده در این سنجه طی سالهای 2020 تا 2022 در حدود صفر (0.2 در سال 2022) است.
سنجه طرح های صنعتی، تعداد طرح های موجود در برنامه های طرح صنعتی که در یک دفتر ملی یا منطقه ای مشخص ثبت شده است (به ازای هر میلیارد دلار فراوری ناخالص داخلی). رتبه ایران در این سنجه بسیار مناسب است (رتبه 6 در سال 2022) روند امتیاز ایران در این سنجه از 34.8 در سال 2016 به 80.5 در سال 2022 رسیده است.
سنجه شدت دارایی نامشهود، میانگین ارزش دارایی نامشهود 15 شرکت برتر را برحسب درصدی از ارزش کل شرکت محاسبه می نماید. این سنجه در سال 2022 اضافه شده و دادهای برای ایران در سنجه شدت دارایی نامشهود در گزارش شاخص دنیای نوآوری 2022 ذکر نشده است.
سنجه پدیدآوری مدل های سازمانی و فاوا، میزانی که فناوری اطلاعات و ارتباطات سبب شکل گیری مدل های سازمانی نو می گردد، را می سنجد. رتبه ایران در سنجه پدیدآوری مدل های سازمانی و فاوا مناسب نبود (رتبه 92 در سال 2022). امتیاز ایران در این سنجه از 43.7 در سال 2014 به 47.4 در سال 2021 رسیده بود که البته در سال 2022 سنجه شدت دارایی نامشهود جایگزین آن شد.
مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش پیشنهاد نموده است به منظور توسعه فناوری و نوآوری در کشور و ارتقای جایگاه ایران در شاخص دنیای نوآوری، اتخاذ سیاستهای تشویقی افزایش هزینه کرد بخش خصوصی در تحقیق و توسعه، سیاست های حمایتی برای آموزش های در حین کار و آموزش های رسمی کارکنان در بخش خصوصی و دولتی، ارتقای همکاری و ارتباط صنعت و دانشگاه، افزایش همکاری های بین المللی در تحقیق و توسعه در دانشگاه و صنعت، افزایش حمایت از حقوق مالکیت فکری و تسهیل انتقال بین المللی فناوری باید در دستور کار قرار گیرد.
منبع: خبرگزاری مهر